Anchoring Bias นี่เรายึดติดเกินไปหรือเปล่า?

ในโลกที่เต็มไปด้วยข้อมูลในทุกด้าน การตัดสินใจทุกๆ เรื่องย่อมได้รับผลกระทบจากข้อมูลต่างๆ ที่เราคุ้นเคยหรือได้รับก่อนหน้า หากคุณเคยรู้สึกว่าคุณตัดสินใจไปตามสิ่งที่ได้ยินหรือเห็นมาแล้วเป็นครั้งแรก นั่นอาจเป็นตัวอย่างของ “อคติการปักใจเชื่อข้อมูลแรก” หรือ Anchoring Bias ที่มีอิทธิพลอย่างมากต่อการตัดสินใจของเรา โดยอคตินี้เกิดจากการที่เรามักจะใช้ข้อมูลเริ่มต้นเป็นจุดอ้างอิงในการประเมินหรือการตัดสินใจ ซึ่งจะทำให้เรามีแนวโน้มที่จะยึดติดกับข้อมูลนั้นๆ แม้ว่ามันจะไม่เกี่ยวข้องหรือไม่ถูกต้องก็ตาม

ในบทความนี้ เราจะพาคุณไปทำความเข้าใจอคติการปักใจเชื่อข้อมูลแรก (Anchoring Bias) ว่าคืออะไร เกิดขึ้นได้อย่างไร และมีผลกระทบอย่างไรต่อการตัดสินใจในชีวิตประจำวัน รวมถึงวิธีการรับมือกับอคติประเภทนี้

Anchoring Bias คืออะไร?

Anchoring Bias คือ อคติทางความคิดที่เกิดขึ้นเมื่อเรามีแนวโน้มที่จะพึ่งพาหรือยึดติดกับข้อมูลเริ่มต้นที่ได้รับมา (Anchor) (แองเคอร์) ซึ่งมักจะเป็นข้อมูลที่ไม่เกี่ยวข้องหรือไม่สมเหตุสมผลกับการตัดสินใจที่กำลังจะเกิดขึ้น ตัวอย่างง่ายๆ เช่น ถ้าเราดูสินค้าที่มีราคาเต็ม 5,000 บาท และมีการลดราคาลงเหลือ 3,000 บาท แม้ว่า 3,000 บาทจะเป็นราคาที่เราคิดว่าเหมาะสมกับสินค้าชิ้นนั้น แต่ราคาผลิตภัณฑ์ที่เรามองในตอนแรก (5,000 บาท) ก็ยังคงเป็นจุดที่ทำให้เรามองเห็นสินค้านั้นมีราคาลดลงอย่างมาก ซึ่งอาจทำให้เรารู้สึกว่าสินค้าชิ้นนี้มีความคุ้มค่ามากกว่าความเป็นจริง

อคติประเภทนี้ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในเรื่องของการซื้อสินค้าเท่านั้น แต่สามารถมีผลกระทบต่อการตัดสินใจในหลายๆ ด้าน เช่น การวินิจฉัยทางการแพทย์ การตัดสินคดีความในศาล หรือแม้กระทั่งการตัดสินใจในชีวิตประจำวัน

ทำไม Anchoring Bias จึงเกิดขึ้น?

มีหลายทฤษฎีที่อธิบายถึงสาเหตุของการเกิด Anchoring Bias หนึ่งในนั้นคือ ทฤษฎี Anchor-and-Adjust ของ Amos Tversky และ Daniel Kahneman ซึ่งอธิบายว่าเมื่อเราต้องการประเมินหรือคาดการณ์อะไรบางอย่าง เรามักเริ่มจากการใช้ข้อมูลเริ่มต้นที่เราได้รับมา (Anchor) และทำการปรับเปลี่ยนจากข้อมูลนั้น แม้ว่าการปรับเปลี่ยนจะไม่ได้มีความหมายมากนักและไม่ได้พิจารณาข้อมูลอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องอย่างครบถ้วน

ยกตัวอย่าง เช่น การทดสอบของ Tversky และ Kahneman ในปี 1974 เขาได้ให้นักเรียนที่ต้องประเมินค่าผลคูณของตัวเลขในหัวโดยใช้เวลาเเค่ 5 วินาทีเท่านั้น เช่น 8 x 7 x 6 x 5 x 4 x 3 x 2 x 1 และนักเรียนอีกกลุ่มที่ต้องประเมินค่าผลคูณของตัวเลขในลำดับที่ตรงกันข้าม ผลที่ได้แสดงให้เห็นว่า กลุ่มที่ได้รับลำดับตัวเลขที่สูง (8 x 7 x 6…) จะประมาณผลออกมาได้สูงกว่ากลุ่มที่ได้รับลำดับตัวเลขที่ต่ำ (1 x 2 x 3…) อย่างชัดเจน แม้ว่าค่าที่ได้จากการประเมินนั้นจะผิดพลาดไปจากคำตอบที่ถูกต้องอย่างมาก (เช่น 40,320) แต่การเริ่มต้นจากค่าตัวเลขที่สูงหรือสูงต่ำสุดก็มีผลกระทบต่อการประมาณผล

อีกทฤษฎีหนึ่งคือ ทฤษฎี Selective Accessibility ซึ่งอธิบายว่าเมื่อเราได้รับข้อมูลเริ่มต้น (Anchor) มันจะทำให้ข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับข้อมูลเริ่มต้นนั้นถูกกระตุ้นขึ้นในสมอง และทำให้เราตัดสินใจได้ง่ายขึ้น แต่บางครั้งมันก็เป็นการกระตุ้นข้อมูลที่ไม่เกี่ยวข้องหรือผิดพลาด ส่งผลให้การตัดสินใจของเราไม่สมเหตุสมผล

ผลกระทบของ Anchoring Bias ในชีวิตประจำวัน

1. ในวงการแพทย์
   ในการวินิจฉัยโรค บางครั้งแพทย์อาจได้รับข้อมูลเริ่มต้นจากประวัติของผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัว เช่น โรคหัวใจ เมื่อผู้ป่วยเข้ารับการรักษาด้วยอาการหายใจลำบาก แพทย์อาจไม่พิจารณาว่าผู้ป่วยอาจมีอาการของโรคอื่นๆ เช่น การอุดตันในปอด (pulmonary embolism) เนื่องจากอาการที่คล้ายคลึงกัน ซึ่งอาจทำให้เกิดความล่าช้าในการวินิจฉัยและรักษา
2. ในห้องศาล
   การใช้ประโยคแนะนำหรือการแถลงโทษที่เสนอให้ศาลในคดีความสามารถกลายเป็นแองเคอร์ที่มีผลต่อการตัดสินคดี ตัวอย่างเช่น คำร้องขอการจำคุกที่มีการแนะนำในคดีอาญา เมื่อมีการเสนอให้จำคุกผู้ต้องหานาน 34 เดือน อาจส่งผลให้ผู้พิพากษาที่ได้รับข้อมูลดังกล่าวตัดสินให้จำคุกใกล้เคียงกับ 34 เดือน โดยไม่พิจารณาอย่างรอบคอบในความเป็นจริง
3. ในธุรกิจและการตัดสินใจส่วนตัว
   ในการวางแผนธุรกิจหรือการตัดสินใจส่วนตัว การตั้งเป้าหมายเริ่มต้นอาจกลายเป็นแองเคอร์ที่ยากต่อการปรับเปลี่ยน หากตั้งเป้าหมายไว้สูงเกินไปหรือค่าประมาณผิดพลาด จะทำให้เรายึดติดกับแผนที่ตั้งไว้แม้ว่าจะมีข้อมูลใหม่ที่ชี้ให้เห็นว่าจำเป็นต้องปรับเปลี่ยน

วิธีรับมือกับ Anchoring Bias

แม้ว่าการหลีกเลี่ยง Anchoring Bias จะเป็นเรื่องที่ยากเพราะมันเกิดขึ้นในระดับจิตใต้สำนึก แต่มีกลยุทธ์บางอย่างที่สามารถช่วยลดผลกระทบของอคตินี้ได้:

1. ตั้งคำถามกับแองเคอร์
   คิดให้รอบคอบเกี่ยวกับความเหมาะสมของข้อมูลเริ่มต้นนั้น คุณสามารถตั้งคำถามกับมันเพื่อหาข้อโต้แย้งที่ไม่สอดคล้องกันหรือข้อมูลที่ไม่เกี่ยวข้องกับการตัดสินใจของคุณ
2. พิจารณาตัวเลือกหลายๆ ทาง
   การพิจารณาแนวทางหลายๆ ทางก่อนที่จะตัดสินใจ จะช่วยให้คุณมองภาพรวมได้ดีขึ้นและลดการยึดติดกับแองเคอร์
3. ใช้เวลามากขึ้นในการตัดสินใจ
   หากคุณมีเวลาในการพิจารณาอย่างละเอียด คุณจะสามารถหลีกเลี่ยงการตัดสินใจที่ถูกยึดติดด้วยแองเคอร์ได้มากขึ้น เพราะการตัดสินใจที่มีเวลาจะช่วยให้คุณพิจารณาให้รอบคอบ

สรุป

Anchoring Bias เป็นอคติทางความคิดที่มีผลกระทบในหลายๆ ด้านของชีวิต ตั้งแต่การตัดสินใจในการซื้อของไปจนถึงการตัดสินใจในห้องศาลหรือในการวินิจฉัยทางการแพทย์ เมื่อเรามีความรู้และความเข้าใจเกี่ยวกับอคติประเภทนี้ เราจะสามารถรับมือกับมันได้ดีขึ้น การตั้งคำถามกับแองเคอร์และพิจารณาตัวเลือกหลายๆ ทางเป็นวิธีที่สามารถช่วยลดผลกระทบของ Anchoring Bias ได้ การตัดสินใจที่ดีควรมีการพิจารณาอย่างรอบคอบและไม่ยึดติดกับข้อมูลเริ่มต้นที่ได้รับมาเพียงอย่างเดียว