นโยบายการคลัง (Fiscal Policy) เป็นเครื่องมือที่รัฐบาลใช้ในการบริหารเศรษฐกิจผ่านการเปลี่ยนแปลงภาษีและการใช้จ่ายภาครัฐ โดยเฉพาะนโยบายการคลังแบบตามดุลยพินิจ (Discretionary Fiscal Policy) ที่รัฐบาลสามารถตัดสินใจดำเนินการได้ตามสถานการณ์ แตกต่างจากกลไกรักษาเสถียรภาพอัตโนมัติ
การดำเนินนโยบายการคลัง
ในช่วงเศรษฐกิจถดถอย รัฐบาลมักใช้นโยบายการคลังแบบขยายตัว (Expansionary) โดยเพิ่มการใช้จ่ายภาครัฐหรือลดภาษี เพื่อกระตุ้นอุปสงค์มวลรวมและเพิ่มเม็ดเงินในระบบเศรษฐกิจ ในทางกลับกัน เมื่อเศรษฐกิจร้อนแรงและเงินเฟ้อสูง รัฐบาลอาจใช้นโยบายการคลังแบบหดตัว (Contractionary) โดยลดการใช้จ่ายหรือเพิ่มภาษี เพื่อลดแรงกดดันเงินเฟ้อ
ความท้าทายในการดำเนินนโยบาย
การดำเนินนโยบายการคลังมักประสบความท้าทายหลายอย่าง โดยเฉพาะความล่าช้าในการดำเนินนโยบาย ซึ่งแบ่งเป็น 3 ช่วง:
- ความล่าช้าในการรับรู้ปัญหา
– ระบบเศรษฐกิจมีความซับซ้อน
– ต้องใช้เวลาในการวิเคราะห์สถานการณ์
- ความล่าช้าในการดำเนินการ
– ต้องผ่านกระบวนการทางการเมือง
– ต้องผ่านการออกกฎหมาย
- ความล่าช้าในการเกิดผลจากนโยบาย
– ต้องใช้เวลากว่าที่นโยบายจะส่งผลต่อพฤติกรรมของภาคเอกชน
ข้อจำกัดอื่นๆ
- การวัดระดับการจ้างงานทำได้ยาก
- ปัญหาการแย่งการลงทุนภาคเอกชน (Crowding-out effect)
- ข้อจำกัดด้านทรัพยากรและแรงงาน
- ขีดจำกัดของการขาดดุลงบประมาณ
- ปัญหาเศรษฐกิจซับซ้อน เช่น Stagflation
การวิเคราะห์นโยบายการคลัง
นักเศรษฐศาสตร์พิจารณาการเปลี่ยนแปลงของดุลงบประมาณจาก:
- การเพิ่มขึ้นของการขาดดุล/ลดลงของการเกินดุล = นโยบายขยายตัว
- การลดลงของการขาดดุล/เพิ่มขึ้นของการเกินดุล = นโยบายหดตัว
- พิจารณาดุลงบประมาณโครงสร้าง (Structural Budget Deficit)
ความสัมพันธ์กับนโยบายการเงิน
รูปแบบผสมของนโยบายการคลังและการเงิน:
- ขยายตัวทั้งคู่ กระตุ้นเศรษฐกิจได้มาก
- หดตัวทั้งคู่ ชะลอเศรษฐกิจอย่างมาก
- นโยบายการคลังขยายตัว + นโยบายการเงินหดตัว
– อัตราดอกเบี้ยสูงขึ้น
– สัดส่วนการใช้จ่ายภาครัฐต่อ GDP สูงขึ้น
- นโยบายการคลังหดตัว + นโยบายการเงินขยายตัว ภาคเอกชนเติบโตจากดอกเบี้ยต่ำ
ตัวคูณทางการคลัง (Fiscal Multiplier)
ประสิทธิภาพของมาตรการต่างๆ (เรียงจากมากไปน้อย):
- การเพิ่มการใช้จ่ายภาครัฐโดยตรง
- การโอนเงินให้คนจน
- การลดภาษีแรงงาน
- การโอนเงินแบบทั่วไป
ทั้งนี้ ตัวคูณจะยิ่งสูงขึ้นเมื่อใช้ร่วมกับนโยบายการเงินแบบขยายตัว เนื่องจาก:
- ดอกเบี้ยที่ต่ำลง
- เงินเฟ้อที่สูงขึ้น
- การกระตุ้นการลงทุนภาคธุรกิจ
สรุป
แม้นโยบายการคลังจะมีข้อจำกัดและความท้าทายหลายประการ แต่เมื่อใช้ร่วมกับนโยบายการเงินอย่างเหมาะสมก็สามารถช่วยรักษาเสถียรภาพทางเศรษฐกิจได้ ความสำเร็จของการดำเนินนโยบายขึ้นอยู่กับการเลือกใช้มาตรการที่เหมาะสมกับสถานการณ์ การคำนึงถึงจังหวะเวลา และการประสานงานระหว่างนโยบายการคลังและการเงิน โดยต้องพิจารณาถึงผลกระทบระยะยาวต่อความยั่งยืนทางการคลังควบคู่ไปด้วย
