อนุพันธ์ (Derivatives) คือหลักทรัพย์ที่มีมูลค่าอ้างอิงจากสินทรัพย์อ้างอิงอื่น เช่น หุ้น ดัชนีหุ้น อัตราดอกเบี้ย หรือสินค้าโภคภัณฑ์ โดยมูลค่าของอนุพันธ์จะผันแปรตามการเปลี่ยนแปลงของราคาสินทรัพย์อ้างอิงนั้น ๆ ตัวอย่างอนุพันธ์ที่พบบ่อยคือสัญญาซื้อขายล่วงหน้า (Forward Contract) ซึ่งเป็นข้อตกลงระหว่างคู่สัญญาสองฝ่ายในการซื้อขายสินทรัพย์อ้างอิงในอนาคต ณ ราคาที่กำหนดไว้ล่วงหน้า
ตัวอย่างอนุพันธ์
ยกตัวอย่างเช่น สัญญาซื้อขายหุ้น A ล่วงหน้า 100 หุ้น ที่ราคา 30 บาทต่อหุ้น กำหนดส่งมอบในอีก 3 เดือนข้างหน้า ในกรณีนี้ หุ้น A คือสินทรัพย์อ้างอิง ราคา 30 บาทคือราคาล่วงหน้าที่ตกลงกัน และวันที่ครบกำหนด 3 เดือนข้างหน้าคือวันส่งมอบหรือวันชำระราคา โดยทั่วไปราคาล่วงหน้าจะถูกกำหนดให้สัญญามีมูลค่าเป็นศูนย์ ณ วันเริ่มสัญญา
เมื่อถึงวันครบกำหนด ผลลัพธ์ที่เป็นไปได้มี 3 กรณี:
- ราคาตลาดเท่ากับราคาล่วงหน้า: ทั้งสองฝ่ายไม่มีกำไรหรือขาดทุน
- ราคาตลาดสูงกว่าราคาล่วงหน้า: ผู้ซื้อมีกำไร ผู้ขายขาดทุน
- ราคาตลาดต่ำกว่าราคาล่วงหน้า: ผู้ซื้อขาดทุน ผู้ขายมีกำไร
สัญญาซื้อขายล่วงหน้าช่วยให้ผู้ลงทุนสามารถบริหารความเสี่ยงจากความผันผวนของราคาในอนาคตได้ โดยการ “ล็อค” ราคาไว้ล่วงหน้า นอกจากนี้ยังมีประโยชน์ในแง่ของการเก็งกำไรและการสร้างสภาพคล่อง
อนุพันธ์ประเภทอื่น ๆ ที่สำคัญ ได้แก่:
- Options: ให้สิทธิ์แก่ผู้ซื้อในการซื้อ (Call Option) หรือขาย (Put Option) สินทรัพย์อ้างอิงในอนาคตที่ราคาที่กำหนด โดยไม่มีภาระผูกพันที่ต้องใช้สิทธิ์
- Swaps: การแลกเปลี่ยนกระแสเงินสดระหว่างคู่สัญญา เช่น Interest Rate Swap ที่แลกเปลี่ยนดอกเบี้ยคงที่กับดอกเบี้ยลอยตัว
- Futures: คล้ายกับ Forward แต่ซื้อขายในตลาดที่เป็นทางการและมีมาตรฐาน
สินทรัพย์อ้างอิงของอนุพันธ์มีหลากหลาย เช่น:
- หุ้นหรือตราสารหนี้
- ดัชนีตลาดหลักทรัพย์
- อัตราแลกเปลี่ยนเงินตราต่างประเทศ
- อัตราดอกเบี้ย
- สินค้าโภคภัณฑ์ เช่น ทองคำ น้ำมัน ข้าว
- สภาพอากาศ สำหรับธุรกิจที่ได้รับผลกระทบจากสภาพอากาศ
- สกุลเงินดิจิทัล
- ความเสี่ยงด้านเครดิต เช่น Credit Default Swaps
สรุป
อนุพันธ์มีประโยชน์หลายประการ เช่น การป้องกันความเสี่ยง (Hedging) การเก็งกำไร และการสร้างสภาพคล่องในตลาด อย่างไรก็ตาม การใช้อนุพันธ์ก็มีความเสี่ยงสูงหากไม่เข้าใจกลไกการทำงานอย่างถ่องแท้ ดังนั้นผู้ลงทุนควรศึกษาและทำความเข้าใจอย่างรอบคอบก่อนตัดสินใจลงทุนในอนุพันธ์ประเภทต่างๆ
